مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت سوم)

مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت سوم)

برای مشاهده قسمت اول از مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی کلیک کنید.

برای مشاهده قسمت دوم از مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی کلیک کنید.

متر

متر عبارت است از تقسیم زمان به قسمت هاي مساوي متوالی. به عبارت دیگر تکرار منظم و پی در پی واحدهاي زمانی (ضرب ها) سبب ایجاد متر می شود. گویی زمان درطول یک قطعۀ موسیقی متریک همچون طول یک خط کش یا متر پارچه اي به قسمت های مساوي تکرارشونده تقسیم می شود. به طوری که این قسمت ها درقالب گروه های دوتایی (دوضربی)، سه تایی (سه ضربی)، چهارتایی (چهارضربی) و…. که میزان نامیده می شوند درك می شوند.

آنچه که سبب می شود میزان ها از یکدیگر تمیز داده شوند و تعداد ضرب موجود در آنها مشخص گردد، قوی تر بودن ضرب اول میزان نسبت به سایر ضرب های همان میزان است . چرا که اگر ضرب ها با قوت و ضعف یکسان اجر ا شوند به صورت گروه بندی شده (میزان بندی شده) درك نخواهند شد.

در صورتی که با فواصل زمانی برابر شروع به دست زدن نمایید به طوري که قوت و ضعف صوت حاصل از همه ضربات برابر باشد گروه بندي اصوات در قالب هاي (میزان هاي) تکرار شونده دوتایی ، سه تایی، چهارتایی و… ممکن نخواهد بود . اما در صورتی که ضربه ها یکی در میان قوی وضعیف اجرا شود اصوات بصورت گروه هاي دوتایی (دو ضربی : قوی ، ضعیف ) درك می شود ، در صورتی که یک ضربۀ قوی و دوضربۀ ضعیف به طور مکرر اجرا شود اصوات در گروه های سه تایی (سه ضربی: قوی، ضعیف ، ضعیف) شنیده می شود و در صورتی که یک ضربۀ قوی و سه ضربۀ ضعیف به طور مکرر اجرا شود اصوات در گروه های چهارتایی (چهارضربی: قوی، ضعیف، ضعیف، ضعیف) شنیده می شود.

ﯾﮏ ﻗﻄﻌﮥ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺮﯾﮏ و ﯾﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺘـﺮ ﺑﺎﺷﺪ. در ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺘﺮﯾـﮏ را ﺿـﺮﺑﯽ و ﻗﻄﻌـﺎت ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﺘﺮ را آوازي ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﺻﻄﻼح آوازی ﻗﻄﻌـﺎت ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﺘﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﯾﺎ ﻧﻮازﻧﺪه اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﺘﺮﯾﮏ، ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﯿﺰانﺑﻨﺪی ﺷـﺪه اﺳﺖ. در واﻗﻊ زﻣﺎن در ﯾﮏ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی ﻣﺴـﺎوی ﺗﮑﺮارﺷﻮﻧﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺎت ﻣـﻨﻈﻢ دﺳﺖ آنرا ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﻨﻨﺪ.

ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﯾﮏ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﯿﺰانﻧﻤﺎ و ﻣﯿﺰانﺑﻨﺪی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﭼﺮا ﮐﻪ زﻣﺎن در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي ﻣﺴـﺎوی ﺗﮑﺮارﺷـﻮﻧﺪه ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺘـﺮ ﻧﺴـﺒﺖﻫـﺎی زﻣـﺎﻧﯽ ﺑـﯿﻦ ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺖ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد و ﻧﺖﻫﺎ از ارزش زﻣﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻼً دﻗﯿﻖ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ. ﭘـﺲ ﺷـﻨﻮﻧﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺎت ﻣﻨﻈﻢ و مکرر دست ﻫﺎ آن ﻗﻄﻌﻪ را ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﮑﺮار اﻟﮕﻮﻫﺎی رﯾﺘﻤﯿـﮏ ﻣﻌـﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﮑﺮار ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ در ﺷﻌﺮ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد وزن ﻣـﯽﺷـﻮد. در ﺷـﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﯾﮏ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ آوازی اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ:

بسیاری به نادرست ﺑـﺮاﯾﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ آوازی ﻓﺎﻗﺪ رﯾﺘﻢ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ از آﻧﺠـﺎ ﻧﺎﺷـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪﺑﻪ ﻏﻠﻂ رﯾﺘﻢ و ﻣﯿﺰانﻧﻤﺎ را ﻣﺘﺮادف ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ. باید اضافه شود که موسیقی آوازی ریتم دارد اما متر و میزان بندی ( قالب های تکراری دو، سه، چهار و … ضربی) ندارند و در نتیجه میزان نما نخواهند داشت.

میزان

در یک موسیقی متریک به قسمت های مساوی و تکرارشونده دوضربی، سه ضربی، چهارضربی و… میزان گفته می شود.

انواع میزان

اگر هر ضرب به طور طبیعی قابل تقسیم به دو قسمت مساوي باشد میزان را ساده و اگرهرضرب به طور طبیعی قابل تقسیم به سه قسمت مساوی باشد میزان را ترکیبی می نامند. لازم به ذکر است که در اینجا نحوه تقسیم اولیۀ (اصلی) ضرب مورد نظر است . به عنوان نمونه محصول تقسیم طبیعی و اولیۀ یک گرد نقطه دار، سه سفید می باشد. اما هریک از این سفیدها به طور طبیعی در تقسیمات فرعی به دو قسمت مساوی یعنی دو سیاه قابل تقسیم می باشند. بنابراین شکلی از نت که یک نقطۀ تمدید دارد دارای تقسیم اولیۀ سه تایی و تقسیمات فرعی دوتایی می باشد. اما شکلی از نت که فاقد نقطۀ تمدید است داراي تقسیمات اولیه و فرعی دوتایی است.

نکته: در میزان های ساده واحد ضرب یکی از اشکال گرد ، سفید، سیاه، چنگ، دولاچنگ و…. است. درحالی که واحد ضرب در میزان های ترکیبی حتماً شکلی از نت است که یک نقطۀ تمدید دارد. مانند: گرد نقطه دار، سفید نقطه دار، سیاه نقطه دار و…

از کنار هم قرار گرفتن ضرب های ساده و ترکیبی ( ضرب هایی با تقسیمات دو تایی و سه تایی) نوع دیگری از میزان ها به وجود می آید که میزان های لنگ نامیده می شوند.

میزان نما

میزان نما، معادل نسبتی از گرد است که در یک میزان محصور شده است. به عنوان نمونه میزان نمای دو چهار به این معناست که از نظر ارزش زمانی، در هر میزان دو چهارم  یک گرد و در میزان نمای شش هشت ، درهر میزان  شش هشتم نت گرد قرار می گیرد.

لازم است دوباره به این نکته اشاره شودکه نباید واژه ریتم را به منظور بیان میزان نما بکار برد. همان طورکه ملاحظه می شود معنای این دو واژه کاملاً با هم متفاوت است. ریتم تناسب زمانی مابین صداها و سکوت ها است درحالی که میزان نما معادل نسبتی از گرد است در میزان.

برای دانلود فایل pdf قسمت سوم از آموزش تئوری کلیک کنید.