مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت اول)

مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت اول)

مقدمه

موسیقی، علم و فن بیان عواطف بشر از طریق اصوات اسـت. علـم است زیرا پایه و اساس آن ریاضیات است. فن است چرا که نیازمند مهارت است. صوت یکی از مهمترین عوامل تشکیل دهنده موسیقی اسـت تـا آنجا که اجرا و خلق یک اثر موسیقی متعالی بدون شـناخت صـوت غیرقابل تصور به نظر میرسد. صـوت از ارتعـاش اجسـام حاصـل و در محـیط مـادي منتشـر می شود. مهمترین ویژگیهاي صـوت عبارتنـد از :

1. زیرایـی (زیـر و بمی)
2. شدت (قوت و ضعف صـدا)
3. رنـگ (کیفیتی از صـوت کـه تعیین کننده منبع صوت است.)

موسیقی، فن ترکیب و آمیختن اصوات در بستر زمـان اسـت. بـه عبارت دیگر موسیقی در لحظه زاده شـده و بـا گـذر زمـان رشـد و گسترش مییابد. بدیهی است که شنیدن یک قطعۀ موسیقی نیازمنـد صرف وقتی برابر با مدت زمان آن قطعـه مـی باشـد بنابراین محاسبه و تعیین لحظۀ به صدا درآمدن نـت هـا و ارزش زمانی آنها بسیار حائز اهمیت اسـت. ایـن محاسـبه و انـدازه گیـری، یکی از عواملی است کـه موسـیقی را زیرمجموعـۀ ریاضـیات قـرار میدهد. به منظور بررسی عامـل زمـان در موسـیقی نـاگزیریم کـه از ریاضیات کمک بگیریم. البته جاي نگرانـی نیسـت . چـرا کـه بـدین منظور، دانستن چهار عمل اصلی ریاضی کفایت می کند.

دیرند

یکی از ویژگیهاي صوت در موسیقی ارزش زمانی یا دیرنـد اسـت که معمولاً هنرجویان از آن با واژه نامناسب کشش یاد می کنند. دیرنـد ، فارسـی شـده واژه انگلیسـی  duration  اسـت و منظـور از آن مـدت زمـانی اسـت کـه صدا یا سکوتی امتداد می یابد. ارزشهـاي زمـانی توسط شکلهای مختلفی کـه بـرای نت ها و سکوت ها در نظرگرفتـه می شود نمایش داده می شود. در واقع وظیفۀ شکلهای مختلف نـت و سکوت، نشان دادن ارزش زمانی آنهاست. نسبت زمانی اشکال مختلف نت به گـرد در شـکل 1 نشـان داده شده است.

شکل1

امروزه گرد در موسیقی دارای بزرگترین ارزش زمانی مـی باشـد. به همین علت، گرد بـه عنـوان واحـد زمـان در موسـیقی معرفی شود و ارزش زمانی سایر اشکال نت و سکوت نسبت به آن سنجیده و بیان می شود. اشکال مختلف سـکوت ها نسبت به نت ها در شکل 2 نشان داده شده است.

شکل 2

نقطه تمدید

اگر سمت راست شکلی از نت یا سکوت نقطه ای قرار گیرد، نصف ارزش زمانی آن نت یا سکوت، به آن اضافه می شود. بنابراین ارزش نت نقطه دار یک و نیم برابر نت اصلی می باشد. بر طبق این تعریف، ارزش زمـانی گـرد نقطـه دار برابـر اسـت بـا مجمـوع ارزشهای زمانی گرد و سـفید ، ارزش زمـانی سـفید نقطـه دار برابـر است با مجموع ارزشهای زمانی سفید و سیاه، ارزش زمـانی سـیاه نقطه دار برابر است با مجموع ارزشهای زمانی سیاه و چنگ.

نسبت زمانی نتهای نقطه دار به یکدیگر در شـکل 3 نشـان داده شده است:

شکل 3

دو نقطه تمدید

در صورتی که دو نقطه سمت راست شکلی از نت یا سـکوت قـرار بگیرد نقطه اول نصف و نقطه دوم یک چهارم نت یا سکوت اصلی را به ارزش زمانی آن نت یا سکوت می افزاید. بنابراین دیرنـد سـفید دو نقطـه ای برابراسـت بـا مجمـوع ارزشهای زمانی سفید، سیاه (نصف نت سفید) و چنگ (یک چهارم نت سفید). دیرند سیاه دو نقطـه ای برابـر است با مجموع ارزشهای زمانی سیاه، چنـگ (نصف نت سیاه) و دولاچنـگ (یک چهارم نت سیاه). دیرنـد چنگ دونقطه ای برابر است بـا مجمـوع ارزش هـای زمـانی چنـگ ، دولاچنگ (نصف نت چنگ) و سه لاچنگ (یک چهارم نت چنگ).

هر چند که تعداد نقاط تمدید معمولاً از دو الی سه نقطه تجاوز نمـی کنـد امـا از نظـر تئوریـک ایـن امکـان وجـود دارد کـه نقطه هاي تمدید بیشتری سمت راست شکلی از نت یا سکوت قرار بگیرد. هر نقطه نصف دیرند نقطۀ ماقبل را به ارزش زمـانی نـت یـا سکوت می افزاید.

با طرح چند سؤال به مطلب مهمی اشاره می شود. سیاه چند ضرب است ؟ سفید نقطه دار چند ضرب است ؟ سفید دو نقطه اي چند ضرب است ؟ در پاسخ به این سؤالات باید توجه کنیم که اینگونـه پاسخ دهیم:

• دیرند سیاه یک چهارم گرد است و دیرند سفید نقطـه دار سه چهارم گـرد (معادل ارزش یک نت سفید بعلاوه یک نت سیاه) اسـت و دیرند سفید دو نقطه هفت هشتم گرد (معادل ارزش یک نت سفید بعلاوه یک نت سیاه بعلاوه یک نت چنگ) است.

و از ارائه هرگونه پاسخ دیگری از این قبیل خودداری می کنیم:

• سیاه یک ضرب است، سفید نقطه دار سـه ضـرب اسـت و یـا سـفید دو نقطهاي سه ونیم ضرب است.

تنها هنگامی میتوان ارزش زمانی شـکل هـاي مختلـف نت و سکوت را از نظر تعداد ضرب بیـان نمـود کـه شـکل واحـد ضرب تعیین شده باشد. برخلاف تصور عموم باید گفته شـود کـه همیشـه سـیاه یک ضرب نیست. چرا که نحوه تعریف میزان نمای یـک قطعـه تعیـین میکند که کدام شکل از نت یک ضرب باید اجرا شود و یـا بـه عبـارت دیگر کدام شکل از نت واحد ضرب در قطعه محسوب می شود.

در ادامه به منظور درک بهتر این موارد نمونه سوالات تئوری همراه با پاسخ تحلیلی ارائه می گردد:

نمونه سوالات

1. از مجموع نت های زیر چه نتی را کم کنیم تا برابر با «سفید نقطه دار» شوند؟

پاسخ:

سفید نقطه دار برابر است با سه نت سیاه یا شش نت چنگ. با توجه به نت های داده شده داریم:

در قسمت اول، مجموع دو نت سه لا چنگ برابر با یک دولا چنگ، نت چنگ نقطه دار برابر چنگ بعلاوه دولا چنگ، پس با جمع زدن ریاضی مجموعا 3 نت چنگ خواهیم داشت.

در قسمت دوم، مجموع نت ها برابر با 2 نت چنگ خواهد بود.

در قسمت سوم  2 نت چنگ داریم.

با توجه به اینکه نت سفید نقطه دار برابر با 6 نت چنگ است و مجموعه داده شده دارای 7 نت چنگ است، پس با کم کردن یک نت چنگ به سفید نقطه دار میرسیم.

2. به مجموع نت های زیر چه نتی اضافه کنیم تا برابر با «گرد دو نقطه» شوند؟

پاسخ:

گرد دو نقطه برابر است با 7 نت سیاه یا 14 نت چنگ.

در قسمت اول یک نت سیاه برابر با 2 نت چنگ است.

در قسمت دوم با جمع زدن نت ها 4 نت چنگ داریم.

در قسمت سوم یک سفید معادل 4 نت چنگ داریم.

در قسمت چهارم با جمع زدن ریاضی دو نت چنگ نقطه دار به یک سیاه نقطه دار معادل 3 نت چنگ میرسیم.

با توجه به اینکه نت گرد دو نقطه معادل 14 نت چنگ است، مجموع نت های ارائه شده 13 نت چنگ است. پس با اضافه کردن یک نت چنگ به مجموع گرد دو نقطه میرسیم.

برای دانلود فایل PDF قسمت اول آموزش تئوری ریتم کلیک کنید.