آموزش دف نوازی اصولی و حرفه ای فقط یک قدم با شما فاصله دارد

اگر تجربه‌ی این را داشته باشید که با گوش دادن به موسیقی مورد علاقه‌تان احساس انرژی و انگیزه کنید یا با شنیدن یک قطعه‌ی احساس برانگیز اشک‌های‌تان جاری شود، پس شما به خوبی می‌توانید آموزش دف نوازی را شروع کنید و قدرت تاثیر این ساز بر خلق و خو و روحیه را درک کنید.

موسیقی از جمله هنرهایی است که تاثیر آن بر روح بشر به قدری است که برخی آن را علم روح می دانند و در این میان موسیقی ایرانی بلخص دف نوازی بالاترین نقش را دارا می باشد.مولانا شاعر برجسته ایران زمین دف نوازی را سازی روح نواز می دانست او معتقد بود آموزش دف نوازی روح و جان آدمی را با عرفان حقیقی که همان معنویت حق تعالی است، پیوند می زند.

بیشتر بخوانید: معرفی بهترین نرم افزار برای یادگیری ریتم دف نوازی + آموزش 

دف چیست؟

دف، جزو یکی از سازهای کوبه ای در موسیقی ایرانی است که به لحاظ سادگی ساختمان و قداست همیشه مورد توجه مردم بوده است. کلمه دف در اصل عبری است و معنی کوبیدن را می دهد. در برخی قبایل رسم بر این بوده که در هنگام نواختن دف با قربانی کردن گوسفند نسبت به دف و نوازنده آن ادای احترام نمایند.

آشنایی با تاریخچه دف

اول از هر چیزی باید بدانید دف و دپ اسم صوت است و صدایی است که از کوبیدن ضربه ای به پوست دف بر می آید. اما حضور دف در ایران به زمان ایران باستان برمی‌گردد. در دوران قبل از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کردی حضور داشته به‌طوری‌ که رد پای ریتم‌های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد. اما با ورود اسلام این ساز جهت بقای خود در خانقاه‌ها و تکایای کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در خانقاه‌های کردستان همدم دراویش کردستان شد و با ذکر و سماء آنها آمیخته شد به شکلی که ذکرها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند و به عبارتی هر ذکری مقام خود را دارد.

ساختمان دف

بهترین نوع دف، دف هایی هستند که از پوست حیوانات و در فصل بهار ساخته میشوند. بدنه آن از چوب است که روی آن پوست حیوانات و یا پلاستیک کشیده شده و با گل میخ محکم میشود.به طور کلی ساختمان دف را می‌توان به اجزای زیر تقسیم کرد:

• کلاف اصلی

استوانه‌ای با طول کم و از جنس چوب بید است. ابتدا و انتهای کلاف، با برشی زاویه‌دار که به آن برش فارسی می‌گویند به هم متصل شده است. به کلاف اصلی، کمانه یا چنبر یا طوقه نیز می‌گویند. کلاف اصلی، عرضی بین ۵ الی ۶.۵ سانت دارد، دایره‌ای به قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتی متر و همچنین ضخامت چوب از طرف پوست، به ۲ الی ۳  میلیمتر و دف بر اساس عرض کلاف، به دو دسته طوق پهن و طوق باریک تقسیم می شود. اصولاً افرادی که دست‌های کوچک‌تری دارند، از دف‌هایی با طوق باریک استفاده می‌کنند.

در صورتی که کمانه به شکل دایره ساخته شده و از تقارن کامل برخوردار باشد و پوست از طرفین یکسان کشیده شود، ساز صدای بسیار مطلوبی خواهد داشت. روی قسمت پشت چوب، یک فرو رفتگی ایجاد می‌گردد که محل استقرار انگشت شست می‌باشد که اصطلاحاً آن را شستی می‌گویند.

به‌طورکلی کلاف دف به دو نوع یک کمه و دو کمه تقسیم می‌شود:

1. دف یک کمه در حقیقت از یک‌لایه چوب با ضخامت ۱.۵ سانت ساخته می‌شود این نوع کمانه، کمتر بر اثر فشار پوست کج می‌شود و از نظر وزن، نسبت به نوع دیگر، سبک‌تر است.
2. دف دو کمه، همان‌طور که از نامش پیداست از دو لایه چوب که به هم پرس می‌شوند ساخته‌شده است  این نوع کمانه سنگین‌تر است، اما در برابر فشار پوست مقاوم‌تر است.

• پوست

پوستی که برای ساخت ساز دف استفاده می‌شود می‌تواند طبیعی یا مصنوعی باشد. پوست طبیعی معمولاً کیفیت و به قیمت بالاتری دارد. در ساخت دف از پوست حیواناتی مانند بز کوهی، میش، بز، آهو و گوسفند استفاده می‌کنند. استفاده از پوست بز و میش باعث می‌شود دف صدای مطلوب‌تری داشته باشد. به‌طورکلی هرچه پوست کهنه‌تر باشد، صدای ساز زیباتر خواهد بود.

توجه کنید اگر می‌خواهید دفی با پوست طبیعی تهیه کنید باید ضخامت در تمام سطح پوست یکسان باشد.

شاید پوست طبیعی مرغوب‌تر باشد اما مشکلات خودش را هم دارد به همین دلیل دف‌هایی با پوست مصنوعی، معمولاً طرفداران بیشتری دارد. دلیل آن هم عدم جذب رطوبت و عدم تغییر حالت و سایر مشکلاتی است که به دنبال استفاده از پوست طبیعی برای ساز پیش می‌آید.

• حلقه‌ها

حلقه یا زنجیر، دایره‌هایی از جنس فلز برنج، آهن یا مس هستند. قطر حلقه معمولاً ۱.۵ سانتی‌متر است. این حلقه‌ها به‌صورت زنجیرهای سه یا چهارتایی به یکدیگر متصل شده و توسط قلاب به درون کلاف وصل می‌شوند. فاصله حلقه‌ها از پوست دف، حدود ۳ سانتی‌متر است.( همه‌ی دف‌ها زنجیر ندارند به دف‌های زنجیردار، دف زنگی می‌گویند.)  این حلقه‌ها را با نام دیگری چون جلاجل نیز می‌شناسند.

• گل‌میخ‌ها

گل‌میخ‌ها، شکلی مانند پونز دارند و برای نگه‌داشتن پوست روی کمانه استفاده می‌شوند. گل‌میخ‌ها از جنس برنج، آهن یا مس هستند و در جداره‌ی بیرون کمانه قرار دارند.

نحوه آموزش دف نوازی

دف نوازی از جمله سازهایی است که یادگیری آن شروع سن یادگیری را اساتید معمولا 9 سال به بالا تعیین میکنند اما باز هم نمیتوان دقیق گفت چون همه چیز به شرایط و استعداد شما بستگی دارد.

شما اگر جزو افرادی هستید که تاکنون هیچ نوع سازی را  نزده‌اید نگران نباشید، هر فردی مبتدی می‌تواند بازمانی اندکی و در چند جلسه اول تئوری موسیقی را یاد بگیرد. اما حتی اگر دانش کمی دارید و تا حدودی نواختن سایر ساز ها را تجربه کرده اید برای آموزش دف نوازی با چالش‌های کمتری روبرو هستید و سرعت یادگیری تان افزایش پیدا می کند.

شما زمانی که  با دنیای موسیقی و نت‌ها آشنایی کافی پیداکردید ،  زمان این فرامی رسد که ساز را در دست بگیرید. مرحله دوم طریقه‌ی درست گرفتن ساز است. در این مرحله شما می‌آموزید برای نواختن دف باید فرم بدن و دست‌ها را به چه شکلی قرار دهید.
مرحله ی سوم  یاد می‌گیرد چگونه به ساز ضربه بزنید. به‌تدریج با یاد گرفتن انواع ریتم‌ها و تکنیک‌های ساده، نواختن ساز را شروع می‌کنید. این مرحله تا حدی که هنرجو بتواند ساز را به‌صورت تکی یا هم‌نوازی با گروه و سازی دیگر بنوازد، حدود یک سال طول می‌کشد.

معرفی انواع دف

برای هنرجویان مبتدی

• حبیبی: الیت، سفید و خورشیدی
• ماهور: الیت، طرح پوست و خورشیدی
• نغمه: خورشیدی و سفید

برای هنرجویان متوسط

• دف پوستی محمد فواد
• دف حبیبی سفید طلقی
• دف پوستی پادوک

برای هنرجویان حرفه‌ای

• دف پوستی پادوک
• دف پوستی حیدر محمدی
• دف ناژوان

دستورالعمل نواختن ساز دف:

روش در دست گرفتن دف بسیار مهم است در واقع نحوه در دست گرفتن نادرست دف مانع نواختن صحیح ضربان آن خواهد شد و به همین علت در نواختن ساز حتما نکات ذکر شده را رعایت نمایید:

برای نواختن ساز دف در ابتدا شست باید از راستایی که با خط افق زاویه قائمه می سازد و مقدار کمی انحراف پیدا کند. با این کار سنگینی دف روی هر دو دست تقسیم می شود به گونه ای که به مقدار خیلی کم از سنگینی دف روی دست چپ کاسته خواهد شد.

بعد از آن نیز بایستی کف دست راست مقابل قلب قرار بگیرد و سپس صفحه فرضی ای که پوست دف در آن قرار گرفته است با راستای بدن موازی نباشد.

توجه داشته باشید که حتما دف در انتهای سمت چپ نسبت به نوازنده جلوتر از سمت راست آن است و در نهایت بالای دف اندکی به سمت جلو متمایل خواهد شد.

ضربات ابتدایی و اصلی دف

ضربات ابتدایی و اصلی دف شامل موارد زیر است:

• ضربه تم Tom

ضربه «تم» در دف نوازی، ضربه ای است که با دست راست اجرا می‌شود. این ضربه بم ترین صدای ساز دف را ایجاد می‌کند. برای انجام «تم» در ابتدا نیاز است تا چهار انگشت خود را به هم بچسبانید، سپس کف دست خود را کمی گود کنید و تیغه بیرونی دست را از دف فاصله دهید. سپس با سرعت بالا به دف ضربه بزنید و با همان سرعت دست خود را از ساز دور کنید.

• ضربه بک

ضربه «بک» نسبت به تم صدای ریز و شفاف تری دارد. اجرای این حرکت تمرین و تمرکز زیادی می طلبد.

در ضربه «بک»، انگشتان دست راست کمی از یکدیگر باز می‌شوند و دست نوازنده از قسمت مچ به طرف تیغه پایین و ساعد خم می‌شود و درست مانند حرکت قبلی، دست به کمک ساعد از دف دور شده و سپس با سرعت به آن ضربه می‌زند. در این ضربه نیز بند اول و دوم هر چهار انگشت دست راست به طور همزمان ضربه را وارد می‌کنند.

• ضربه چپ

انگشت اشاره در ضربه چپ دخالتی ندارد و سه انگشت دیگر به ساز برخورد می‌کنند. برای اجرای این تکنیک باید سه انگشت خود را به هم بچسبانید و  کف دست را به شکل یک نیم دایره در آورید. سپس با کمک چرخش سریع ساعد انگشتان را بر روی دف پرتاب کنید. مچ دست در انجام این ضربه هیچ دخالتی ندارد، بنابراین به هیچ وجه مچ خود را خم نکنید زیرا مچ دست هیچ دخالتی در انجام این ضربه ندارد.

نکاتی که باید هنگام خرید به آن دقت کنید

• اندازه و وزن دف: باید بر اساس جثه و قدرت جسمانی و اندازه‌ی دست ها انتخاب شود، دف‌ها در سه سایز کوچک، متوسط و بزرگ ساخته می شوند.
• به مسطح بودن و نداشتن لقی دف توجه نمایید.
• ظاهر ساز را از نظر اتصالات پوست، کلاف، گل‌میخ‌ها و نبود آثار چسب کاملا بررسی نمایید.
• کشیدگی پوست باید به قاعده باشد، سفتی بیش از حد، حساسیت را بالا می‌برد، شل بودن پوست هم سبب افتادگی صدا می‌شود.
• صدای خیلی زیر یا خیلی بم برای دف مناسب نیست.

سعی کردیم  تعدادی از نکاتی که مهم هستند را برای شما بازگو کنیم اما فاکتورهای مهم دیگری هم وجود دارند.

چه کتاب هایی برای آموزش دف نوازی بخریم؟

در این جا ما چند کتاب را به شما معرفی می کنیم :

کتاب آموزش دف بیژن کامکار ،کتاب آموزش جامع دف نوازی از مقدماتی تا پیشرفته فرزاد عندلیبی

قیمت دف

قیمت دف به مورد هایی زیادی نظیر کیفیت، نوع برند، موادچرمی پوست و… بستگی دارد اما از چند صد هزار تومان شروع می‌شود و در سطح حرفه‌ای به چندین میلیون تومان هم می‌رسد.

نحوه ی تمیز کردن دف

1. در تمیز کردن دف نباید آن را خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد همچنین گرم کردن پوست، باعث خشک شدن چربی پوست شده و ساز را بد صدا می‌کند.
2. تا جایی که امکان دارد به پوست دف آب نزنید چرا که در دراز مدت، بر کیفیت صدای آن اثر میگذارد.

توجه: به هر حال میزان عمر پوست دف بسته به نوع نگه داری و تمرین آن می  باشد. در اثر تمرین زیاد ،پوست دف بعد از مدتی پاره می شود. از آن جایی که پوست بافت زنده بوده در برابر رطوبت و سرما و گرما حساس است. سرما یا رطوبت یا هر دو این ها باعث میشوند که پوست شل شود و دیگر صدای مطلوب را نخواهد داشت.

دمای نگهداری

شما براي اين كه بهترين بازدهي را از دف به دست بياريد، بهتر هست که در محيط پايداري از لحاظ دما و رطوبت نواخته بشود. برای مثال نواختن مداوم در معرض جريان هواي سرد و مرطوب در مرحله ي اول شل شدن پوست و در مراحل بعدي پارگي اون رو به همراه بیاورد.
اگر هم شرايط جوي محل زندگي شما به شکلی هست كه هميشه هواي مرطوب و شرجي دارد بهتره به كل از دف تلقي استفاده بشود كه در برابر تغييرات جوي پايدار و بدون واكنش هست .

نکته : دف تلقي به اين دليل كه بخش اصلي توليد كننده ي صدا در اون از ماده ي مصنوعي ساخته شده نسبت به تغييرات دمايي و رطوبتي پايدار هست و نه سرما و نه رطوبت روی آن تاثیر نمیگذارد.
توجه کنید دست ها قبل از تماس با پوست دف كاملا تميز و به خصوص عاري از چربي باشد . چون چربي دست به همراه گرد و خاكي كه در محيط وجود دارد به مرور كيفيت پوست و صداي اون رو از بين مي برد.

معروف ترین اساتید دف

از نوازندگان صاحب‌سبک دف نوازی می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد. کامکار نقش به‌سزایی در شخصیت دادن به این ساز در موسیقی اصیل ایرانی ایفا کرده‌است.

تمرین ریتم و ملودی

با عزیزان پرتلاش در آموزشگاه موسیقی چندمضراب
با آهنگ عطر خاطره ها
با صدای علی زند وکیلی
شعر : علیرضا افکاری
/ آهنگسازی : حسین غیاثی
/ تنظیم کننده : سعید زمانی

امید که لذت ببرید

پانوشت: آموزش دف نوازی, کتاب های دف نوازی