دف نوازی| برای شروع دف نوازی باید چکار کنیم؟

موسیقی از جمله هنرهایی است که تاثیر آن بر روح بشر آن چنان است که برخی آن را علم روح می دانند به خصوص موسیقی ایرانی مانند ساز دف که زاییده ورود ساز های آیینی به عرصه موسیقی بوده که ارکان اصلی آن اصواتی چون نغمه ساز دف می باشد. دف نوازی آن چنان ارزش بالایی دارد که پیامبر در هنگام ورود به مکه با ساز دف از ایشان استقبال کردند و همچنین مولانا شاعر بزرگ ایرانی ساز دف را، سازی روح نواز می دانست. ساز دف سازی پر معنا است که با صدای اسطوره ای خود، روح و جان شنونده را صیقل می دهد و به آرامش سوق می دهد و جان و قلب انسان را با صدای جادویی خود به وجد در می آورد.

در این مقاله ما قصد داریم شما را بیشتر با ساز دف و دف نوازی آشنا کنیم، با ما همراه باشید.

دف نوازی در کتاب های لغت به معنی چوبی که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه آویزند و در لغت نامه ی دهخدا دف آلات ضربی بزمی و دارای بدنه کوتاه طبقه بندی شده است و در طبقه بندی امروزه، سازی است از ساز های دارای پوست(ممبرانوفون) که همراه ساز دایره در زیر شاخه پوست صداهای کوبه ای یک طرفه با بدنه قاب مانند (طوقه ای) طبقه بندی می شود. در اصل کلمه دف عبری است و معنی کوبیدن می دهد. این ساز کوبه ای از کهن ترین آلات موسیقی در تمدن باستانی است که امروزه در موسیقی آیینی ایرانی نقش اساسی دارد.

در لغت نامه دکتر معین آمده است “در عربی دف از آلات طرب از عبری تف(taf) به معنی زد و کوبید است” و در دوره ای دف واژه ((سومری)) بوده که  در اصل به آن دوب ( یعنی لوحه و خط) می گفتند و بعد ها در زبان عربی دف( dof) نامیده شد و در این دوره نام آن دف(daf) می باشد.

دف یکی از معروف ترین و قدیمی ترین ساز های کوبه ای ایران می باشد که عضو خانواده بزرگ پوست صداهای یک طرفه می باشد و یکی از ساز های پرطرف دار ایرانی می باشد که در میان بانوان ایرانی محبوبیت بیشتری پیدا کرده. از این ساز در گذشته بیشتر برای نواختن خانقاه ها و موسیقی های عرفانی مورد استفاده بود ولی امروزه در اکثر سبک های موسیقی مانند موسیقی دستگاهی، مقامی،فولکلوریک، تلفیقی و… مورد استفاده قرار می گیرد. در دوران پیش از اسلام دف، در موسیقی ایرانی و کردی حضور داشته و ریتم های کردی هنوز هم وجود دارد،اما بعداز اسلام چون موسیقی را حرام میدانستن و اجازه نواختن نداشتن  این ساز برای بقای خود در خانقاه ها و تکایای کردستان بست نشست به مدت 13 قرن همدم دراویش کردستان شد و نواختن آن ها به صورت ذکر و سماء بود و این ذکر ها مقام خاص خود را داشتن که با ریتم خاصی در دف همراه بود به عبارتی هر ذکری مقام خود را دارد و در دوره اسلامی این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار می رفته و در مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان استفاده می شده و قولان با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می بردند.

از این ساز در قاره آسیا بیشتر از مناطق جهان استفاده می کنند به ویژه در خاورمیانه و کشور های عربی مانند عربستان و عمان و کشور های دیگر مانند ترکیه و آذربایجان رواج بیشتری پیدا کرده است. پس از آن که تنبک مجلسی شد به تدریج جای دف کم رنگ شد و از آن زمان دف را بیشتر در کشور های کوچک و قصبات در مجالس عیش و سرور به کار می برندبه ویژه در کردستان و آذربایجان بسیار متداول تر شد و نوازندگان ماهری داشت.در سال های آخر در کشور ایران ، شهر کردستان به دلیل آیین های عرفانی مثلا مولودی خوانی بیشتر رواج را در دف نوازی دارد و به همن دلیل است که بیشتر مردم کردستان با ساز دف آشناییتی دارند و نوازنده آن هستند.و حوزه جغرافیایی کاربرد دف،دف کردستان می باشدو ساز مخصوصی مراسم ذکر دروایش طریقت قادریه دف است. همچنین در مناطق مرکزی ایران مانند اصفهان، تهران،شیراز و… از این نوع ساز به شیوه های مختلفی استفاده می کندد و حتی در اهواز و آبادان نوعی سنت و عرف دارند که اگر شخصی در دریا غرق بشود عده ای دف نواز در کنار ساحل شروع به نواختن دف می کنند و معتقد هستند که آن فرد غرق شده در دریا، از آب بیرون خواهد آمد.

بر طبق روایاتی که از روزگاران کهن در ادبیات ایران باشتان آمده است در مراسم های نوروز و همچنین لحظه تحویل سایت و دوره های شاهنشاهی و هخامنشی و بعد ها ساسانیان دف نواخته می شود. و حتی در روایتی آمده است که حضرت داوود می فرمایند که ((خداوند را ستایش نمائید اسم او را به سرنا ستایش نمائید و اورا با رقص و دف و بربط ترمبر نمائید . خدا را در قدس او تسبیح بخوانید اورا با دف و رقص تسبیح بخوانید))

بیشتر بدانید: تاریخچهٔ حضور دف در موسیقی

ساختمان دف

ساختمان دف، بسیار ساده است و به طور کلی اجزای دف شامل:

•  کلاف اصلی: حلقه ای چوبی که عرض آن حدود 5 تا 7 سانتی متر( تفاوت اندازه به دلیل تفاوت دستان نوازندگان این ساز می باشد) و قطر آن حدود 25 تا 40 سانتی متر است و ضخامت چوب از طرف پوست، 2 تا 3 سانتی متر و از طرف پشت به 1/5سانتی متر می رسد.
• حلقه ها: داخل جدار حلقه چوبی حلقه هایی از جنس فلز متصل شده که تعداد این حلقه ها حدود 40 عدد می باشد این حلقه ها با فواصل مساوی صدای زنگ وار تولید کرده که همراه با صدای اصلی ساز، حالت دل نشین و ذاتی را به موجود می آورد.
• پوست: بر روی سطوح این ساز پوست نازکی کشیده شده است که این یا از پوست حیوانات و یا از پلاستیک است و در زمان قدیم برای این که طنین خوشی داشته باشد بر روی آن پوست آهو می کشیدند ولی امروزه از پوست های گوسفند، بز و میش هم استفاده می شود. بهترین نوع دف از پوست حیوانات است و زمان مناسب برای ساخت دف از پوست حیوانات فصل بهار است.  برای ساخت پوست طبیعی باید از پوست کهنه استفاده کنیم پوست کهنه به پوستی گفته می شود که اگر به آن آب بزنیم بوی نا مطبوع از آن خارج نمی شود. پوست باید به خوبی دباغی بشود اما پوست مصنوعی نسبت به پوست طبیعی از برخی جهات بهتر است مثلا این پوست به کوک ثابتی دارد، ضخامتش در سطح دف یکسان می باشد، رطوبت را جذب نمی کند، صدای استانداردی دارد، باکتری ها و ویروس ها روی این پوست قرار نمی گیرد، بوی نامطبوعی ندارد و بیماری و حساسیت به وجود نمی آورد.
• شستی: در گوشه جدار داخلی دف سوراخی تعبیه شده که نوازنده برای نگه داشتن ساز به هنگام اجرا انگشت شست خود را درون آن می گذارد برای نگه داشتن ساز و بقیه ی انگشتان را روی سطح پوستی ساز قرار می دهد
• گل میخ ها: برای این که به خوبی پوست بر روی کمانه ثابت نگه  داشته شود از سوزن های سر تخت بسیار کوچک که مانند پونز است استفاده می شود که به آن گل میخ می گویند.

این ساز با انگشتان دست نواخته می شود. دف ایرانی شبیه به ساز دایره است و تفاوت آن اندازه اش هست که دایره کوچک تر از دف است و از تفاوت دیگر آن این است که دف نسبت به دایره صدای بم تری دارد.

دف ابزار سماع می باشد سماع ترکیب رقص و موسیقی عرفانی است. اصل سماع شیفتگی، وجو و شور است.

معرفی دف نوازی

در دف نوازی مانند سایز ساز ها انواع ان مجرب و خوبی وجود دارد ولی این میان افشین خلج یکی از برجسته ترین ید دوران حاضر است که آثار زیادی را در عرصه موسیقی بر جای گذاشته اند مانند دیوونه، گنج غم عشق و عاشق و…است و همین طور در کنسرتای بزرگی مانند هژیر مهرافروز به مناسبت بزرگ داشت شمس تبریزی، گروه جم، گروه چند مضراب و… و از فعالیت های دیگر ایشان که اجرا و راه اندازی ورکشاپ آموزش دف نوازی و همچنین از کتاب های ایشان کتاب جامع برای هنر دف نوازی می باشد. برای این که بیشتر با این بزرگ و هنرمند آشنا بشوید می توانید لینک زیر را بزنید و بیشتر آشنا بشوید.

بیشتر دانید: افشین خلج کیست؟

چند اصطلاح قدیمی از ساز دف:

• خمک یا خمبک: در قدیم دف را که با چنبر آن از روی و برنج ساخته شده بود و به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن را خمک یا خمبک می گفتند.
• جلاجل: دف هایی که بر چنبر آن زنگ تعبیه می کردند و می نواختن به آن زنگ ها جلاجل می گفتند.
• جلاجل زن: در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره می نواختن جلاجل زن می گفتند.
• جلاجل زن در ایران کهن: وسیله ای بیضی شکل و بزرگ که زنگ هایی بر آن می بستند و در جنگ ها به کار می ردند و ظاهرا صدای مهیبی داشته است.

انواع دف

دف انواع مختلفی دارد که میخواهیم شما را با انواع این ساز آشنا کنیم:

دف خورشیدی

این دف دارای دانه های برجسته ای است که به نوازنده دف این اجازه را می دهد که افکت های خاص صوتی را مطابق سبک نوازندگی خود اضافه بکند. این دف دارای چهار سایز چهار چهارم، سه چهارم، دوچهارم و یک چهارم است که قطر هر کدام فرق دارد مثلا در چهار چهارم قطر کمانه 53 سانتی متر است و در سه چهارم قطر آن 50 است و همین طور در دو چهارم قطر کماله 44 است و در یک چهارم ام 35 سانتی متر می باشد. در این ساز از پوست مصنوعی بر روی کمانه دف استفاده می شود و ساز با کیفیتی است جنبه مثبت آن در مقاوت بالای این ساز در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت یا تغییر دما(گرما و سرما)، حفظ کوک و کیفیت صوتی ساز ساز است. از نظر رنگ آمیزی کمانه ساز متناسب با رنگ پوست ساز است. حلقه های زنجیری این دف از فلز می باشدو به خوبی به هم دیگر وصل شده اند تا افکت صوتی از تکان خوردن آن ها به بهترین شکل ممکن تولید شود.

دف کوکی

قطر این دف ها 53 سانتی متر است و پهنای کمه 5.6 سانتی متر و وزن آن حدود 770 گرم می باشد. کمانه این نوع ساز دو تکه است که اصطلاحا به آن دو کفه می گویند یعنی از دو چوب که بر روی هم پرس شده اند ساخته شده است.چوب این نوع ساز آیوس آفریقایی است که خاصیت کشسانی بسیار خوبی دارد و مقاومت بالا و وزن سبکی دارد. زنجیره های این ساز در فاصله های 3 سانتی متری پوست داخل کمانه وصل شده که این فاصله برای هنرجویان نوآموز بسیار مناسب و کاربردی است.

دف رکوردینگ

این ساز از حرفه ای ترین مدل هایی است که برای نوازندگان حرفه ای در نظر گرفته شده و برای تک نوازی و یا حتی گروه نوازی و برای ضبط استودیویی بهترین گزینه می باشد . این دف دارای دو ساز چهار چهارم و یک چهارم است که قطر چهار چهارم آن 53 و قطر یک چهارم آن 50 سانتی متر می باشد. پهنای کمانه این ساز 5.5 سانتی متر است که صدای بسیار بالایی را تولید می کند.

دف 3/4

ابعاد این دف نسبت به سایز اصلی و استاندارد دف کوچک تر می باشد و همچنین وزن کمتری دارد و برای هنرآموزان 9 تا 16 سال مناسب می باشد. پهنای کمانه این ساز استاندارد یعنی چهار چهارم می باشد پوست این ساز از نوع پوست مصنوعی می باشد که از کیفیت بالایی برخوردار است. شستی این دف فرورفتگی عمیق ترین دارد تا انگشت شست نوازنده هنگام نوازندگی به راحتی داخل آن بنشیند و نوازنده بتواند دف را ثابت نگه دارد.

کلام آخر

دف نوازی یکی از خوش صدا ترین ساز های ایرانه است که در مجالس ها بیشتر از این نوع ساز استفاده می کننند و از ان خوب این ساز می توان افشین خلج را نام برد که دستان ماهری در نواختن این ساز خوش صدا دارند و جزء بهترین ها در این دوره می باشند و  آثار فراوان و ارزشمندی را به عرصه گذاشته اند.

پانوشت: بهترین دف نوازی, قیمت دف, انواع دف, تاریخچه دف نوازی