مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت دوم)
مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی (قسمت دوم)
برای مشاهده قسمت اول از مجموعه آموزش تئوری ریتم در موسیقی کلیک کنید.
خط اتحاد
خطی است منحنی در بالا یا پایین سر دو نت همصدای متوالی که ارزش زمانی آنها را به یکدیگر می افزاید (متحد می کند.)
خط اتصال
خطی است به شکل کمان که در بالا یا پایین سر دو یا چند نت متوالی غیرهم صدا قرار می گیرد و صداي آنها را بهم متصل (و نه متحد) می کند. به عبارت دیگر این نت ها به طور متصل و بهم پیوسته اجرا می شوند.
برای درک بهتر تفاوت خط اتحاد و خط اتصال، به تصویر زیر توجه کنید.
صدای مقطع ( استکاتو)
درصورتی که نقطه اي در بالا یا پایین سر شکلی از نت واقع شود معمولاً نیمی از ارزش زمانی آن اجرا و مابقی به سکوت تبدیل می شود. به این نحوه اجرا مقَطَّع یا استاکاتو می گویند.
گاهی در بالا یا پایین سر نت های مقطع، خط اتصال قرار می گیرد که به معنای اجرای آن نت ها بصورت نیمه مقَطَّع می باشد.
نقطۀ توقف (فرماتا)
گاهی آهنگساز اجازه می دهد نوازنده ارزش زمانی نت یا سکوتی را به سلیقۀ خودش افزایش دهد. بدین منظور علامتی را در بالا یا پایین سر نت و یا سکوت مورد نظر قرار می دهد و این امکان را به نوازنده می دهد تا دیرند نت یا سکوت را حداقل تا دو برابر امتداد دهد.
در ادامه به بررسی چند اصطلاح پرکاربرد میپردازیم، اصطلاحاتی همچون ریتم، وزن، ضرب، متر، میزان، میزان نما و تندا که همگی مرتبط با زمان و نحوه تقسیم آن می باشند.
ریتم
ریتم عبارت است از تناسب زمانی بین صداها و سکوت ها در یک مجموعۀ صوتی. عامل حیات بخش موسیقی و مهمترین عنصر آن ریتم است. اصوات در یک قطعۀ موسیقی، وابسته به ریتم می باشند . به عبارت دیگر موسیقی بدون ریتم که تنها از اصوات ساخته شده باشد قابل تصور نخواهد بود. حال آنکه این امکان وجود دارد موسیقی تنها از ریتم و بدون اصوات موسیقایی ساخته شود. مانند قطعه اي که با ساز تمبک نواخته و اجرا می شود.
اگر اصوات پی درپی ، داراي ارزش های زمانی برابر باشند، ریتم حاصل نمی شود مگر اینکه برخی از آنها داراي قوت بیشتری (تأکید) نسبت به نت های قبل و بعد از خود باشند . زیرا قطعه ای با نت های متوالی هم شکل (دارای ارزش های زمانی برابر) که از نظر شدت متفاوت نیستند به زودی ایستا، ساکن و بی تحرك درك می شود.
معمولاً در یک قطعۀ موسیقی میزان هایی با میزان نمای یکسان، واجد ریتم های گوناگون می باشد.
همان طورکه ملاحظه می شود میزان های اول و سوم دارای ریتمی متفاوت با میزان دوم می باشند. در صورتی که هر سه میزان دارای میزان نمای یکسان می باشند.
وزن
از تکرار یک الگوی ریتمیک خاص همانند تکرار ارکان عروضی در شعر، وزن حاصل می شود. به عنوان نمونه تکرار الگوی ریتمی که در موسیقی ایرانی وزنی به نام « مفاعلُن فَعلاتُن مفاعلُن فَعلاتُن» کرشمه پدید می آورد که نغمه اي بسیار آشناست.
ضرب
واحد زمان در یک قطعۀ موسیقی متریک را ضرب می گویند .به عبارت دیگر زمان در یک قطعۀ موسیقی متریک به قسمت های مساوی و البته تکرارشونده تقسیم شود که به هر قسمت یک ضرب (واحد ضرب) گفته می شود. بنابراین منظور از ضرب اول، اولین واحد زمانی و منظور از ضرب دوم، دومین واحد زمانی و… می باشد.
ضرب ها بر دو قسم اند:
الف: ضربی که در یک قطعه به طور طبیعی قابل تقسیم به دو قسمت مساوی ( 2، 4، 8، 16و …) است. مانند گرد، سفید، سیاه، چنگ.
ب: ضربی که در یک قطعه به طور طبیعی قابل تقسیم به سه قسمت مساوي (3، 6، 12، 24 و …) است. مانند گرد نقطه دار، سفید نقطه دار، سیاه نقطه دار.
ضرب زدن به معنای تقسیم کردن زمان به قسمت هاي مساوی تکرارشونده می باشد. این عمل توسط حرکات منظم دست، پا و یا شمارش ضرب ها هنگام اجرای یک قطعۀ موسیقی انجام می شود.
منظور از واحد ضرب، آن شکلی از نت است که باید یک ضرب اجرا و یا در نظر گرفته شود. بنابراین با تعیین شکل واحد ضرب، ارزش زمانی سایر اشکال نت نیز از نظر تعداد ضرب قابل محاسبه می باشد.
به عنوان نمونه اگر در قطعه ای واحد ضرب، سفید در نظر گرفته شود باتوجه به نسبت ثابتی که بین اَشکال مختلف نت برقرار است ارزش گرد 2 ضرب، سیاه نصف ضرب و چنگ یک چهارم ضرب خواهد بود. همین طور اگر در قطعه اي واحد ضرب سیاه نقطه دار در نظر گرفته شود ارزش سیاه دو سوم ضرب و چنگ یک سوم ضرب خواهد بود.
نکته 1: توجه کنید که ارزش زمانی یک ضرب برحسب ثانیه به تُندا (تمپوي) قطعه بستگی دارد. لازم است ذکر شود که یک ضرب لزوماً یک ثانیه نیست.
نکته 2: تُنداي (میزان تُندي و کُندی) قطعه به شکل واحد ضرب وابسته نیست. بنابراین تُندای قطعه ای با واحد ضرب چنگ لزوماً بیشتر از تُندای قطعه ای با واحد ضرب سیاه نمی باشد.
برای دانلود فایل pdf قسمت دوم از آموزش تئوری کلیک کنید.
صدای مقطع یا استاکاتو چیست؟
درصورتی که نقطه اي در بالا یا پایین سر شکلی از نت واقع شود معمولاً نیمی از ارزش زمانی آن اجرا و مابقی به سکوت تبدیل می شود. به این نحوه اجرا مقَطَّع یا استاکاتو می گویند.
ریتم یعنی چه؟
ریتم عبارت است از تناسب زمانی بین صداها و سکوت ها در یک مجموعۀ صوتی.
چرا بالا یا پایین نت را علامت گذاری می کنند؟
گاهی آهنگساز اجازه می دهد نوازنده ارزش زمانی نت یا سکوتی را به سلیقۀ خودش افزایش دهد. بدین منظور علامتی را در بالا یا پایین سر نت و یا سکوت مورد نظر قرار می دهد و این امکان را به نوازنده می دهد تا دیرند نت یا سکوت را حداقل تا دو برابر امتداد دهد.
2 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
عالی بود
عالیییی بود. ممنون 🌹🌹